I N T E R N E T

INTERNET'▌N yava■l²≡² konusunda τok yaz²ld² τizildi; bunlar²n bir k²sm² ÷nyarg²dan ÷teye gidemezken, di≡er bir k²sm² eksik bilgiler iτeriyordu. Bu yaz²da Internet h²z²n² etkileyen fakt÷rleri tⁿm ayr²nt²lar² ile bulacaks²n²z ve kafan²zdaki soru i■aretleri yok olacak. Bir bilgisayar²n²z var ve dergilerden gazetelere her tⁿr bas²nda art²k sⁿrekli yer almaya ba■layan ■u Internet'i merak ediyorsunuz veya Internet'in ne oldu≡unu ve nas²l faydalanabilece≡inizi biliyorsunuz ve Internet'e ba≡lanmak istiyorsunuz. Bu durumda onlarcaInternet Servis Sa≡lay²c² (ISS) aras²ndan bir seτim yapmak zorundas²n²z. ' Hangi ISS'yi seτersem daha h²zl² ve kaliteli hizmet al²r²m?' , ' Nas²l daha ucuza Internet'e ba≡lan²r²m?' , ' Internet ba≡lant² h²z²m² ne gibi fakt÷rler etkiler?' gibi sorular²n²za bu yaz²da yan²t vermeye τal²■aca≡²z.

BANT GEN▌▐L▌╨▌ NED▌R?
╓NCEL▌KLE kavranmas² gereken ■ey, Internet'e eri■irken kullan²lan bant geni■li≡inin ne demek oldu≡u. Bant geni■li≡i, hatt²n²z²n saniyede kaτ bit veri iletebildi≡idir. Yani, 64 Kbit'lik bir hat, ideal ko■ullarda saniyede 65.536 bit veri aktarabilir.

Tⁿrkiye Internet omurgas² TurNet'in ▌stanbul-Ankara-▌zmir aras²ndaki ba≡lant²s² 2 Mbit. Di≡er illerdeki ISS'ler de bu omurgaya ba≡lan²yorlar. Bu 2 Mbit'lik hatt² teorik olarak s²n²rs²z say²da kullan²c² payla■abilir; ancak hatt²n doyum noktas²na ula■mas²ndan sonra kullan²c² say²s² ile ters orant²l² olarak kullan²c²lar²n h²z² dⁿ■ecektir. Internet kullan²c²lar² de≡i■ik zamanlarda Internet'i kullan²yorlar. Tⁿm kullan²c²lar ayn² anda Internet'i kullanmad²≡² iτin ISS'ler de hatlar²n² kapasitesinin τok ⁿstⁿnde kullan²c²ya satabiliyorlar. ╓rne≡in 64 Kbit'lik hatt² olan bir ISS, bu hatt² 512 Kbit olarak satabilir ve kullan²c²lar²n performanslar²nda da bir dⁿ■ⁿ■ ya■anmayabilir. Hatta 64 Kbit'lik bir Internet ba≡lant²s²n² 10 tane 64 Kbit'lik kiral²k hatta payla■t²rabilir. Burada hemen akla h²z²n 10 kat yava■layaca≡² geliyor, ancak bu 10 adet 64 Kbit'lik kiral²k hatt²n her an tam kapasite ile τal²■mas² mⁿmkⁿn de≡il. Bunu daha aτ²k bir ■ekilde ■÷yle aτ²klayabiliriz: 2 Mbit'lik hatt² 2 bin ki■inin 28.8 Kbit'lik modemleri ile kulland²≡²nda hatt²n maksimum performansta kullan²ld²≡²n², yani yⁿzde yⁿz doluluk oran²na ula■²ld²≡²n², kullan²c²lar²n hepsinin de ideal durum olan 28.8 Kbit h²z²nda veri ileti■imi kurabildiklerini varsayarsak, 4 bin kullan²c² bu hatt² kulland²≡²nda her kullan²c²n²n h²z² yar² yar²ya dⁿ■ecektir. E≡er Internet omurgas² TurNet'i, ayn² anda kald²rabilece≡inden fazla bir kullan²c² kullan²yorsa hangi servis sa≡lay²c²dan ba≡lan²rsan²z ba≡lan²n Internet'e yava■ eri■irsiniz. Oysa Tⁿrk Telekom yetkilileri, ■u anki trafi≡i de≡erlendirerek TurNet kapasitesinin sadece %20'sine ula■²ld²≡²n², bu yⁿzden yurt d²■² τ²k²■²n² yⁿkseltme giri■imleri olmas²na kar■²n, yurtiτi kapasitesinin daha uzun sⁿre yⁿkseltmeyi planlamad²klar²n² belirtiyorlar. Kimi yay²nlarda bu oran²n daha ⁿzerinde rakamlar telaffuz edilse de, Computerworld Tⁿrkiye'nin ISS'ler aras²nda yapt²≡² ara■t²rmaya g÷re, ticari Internet kullan²c²lar²n²n say²s² henⁿz 20-30 bin civar²nda ve bu da kapasitenin daha uzun sⁿre dolmayaca≡²n² do≡ruluyor. ╓te yandan, yukar²da anlatt²≡²m²z y÷ntem sadece Internet omurgas²nda de≡il, servis sa≡lay²c²lar²n hatlar²nda ve ■irketlerin ISS'lere ba≡land²klar² kiral²k hatlar²nda da aynen geτerli. TurNet omurgas² dolu de≡ilse, fakat ISS'inizin hatt² kapasitesinin ⁿstⁿnde kullan²l²yorsa, siz ve sizinle birlikte ba≡l² oldu≡unuz ISS ⁿzerinden Internet'e τ²kan tⁿm kullan²c²lar Internet'e yava■ eri■ir. Bu durum di≡er ISS'ler ⁿzerinden Internet'e ba≡lanan kullan²c²lar²n h²zlar²n² etkilemez. Onlar²n eri■im h²zlar² da kendi ISS'lerinin hat kapasitelerinin doluluk oran²na ba≡l²d²r.

Yine ayn² ■ey ■irketinizin kiral²k hatt² iτin de geτerlidir. Yani ISS'inize 28.8 Kbit'lik bir kiral²k hat ile ba≡l²ysan²z ve bu hatt² ayn² anda 20 ki■i kullan²yorsa Internet eri■im h²z²n²z τok dⁿ■ⁿk olur, fakat ayn² ISS ⁿzerinden ba≡lanan ba■ka kullan²c²lar²n h²zlar²nda bir dⁿ■me olmaz. Yukar²da Internet ba≡lant² h²z²n²z²n Tⁿrk Telekom'un Internet omurgas² TurNet'in doluluk oran², ba≡l² oldu≡unuz ISS'in hatt²n²n doluluk oran² ve e≡er ISS'inize kiral²k hat ile ba≡lan²yorsan²z bu hatt²n doluluk oran² ile ters orant²l² olarak de≡i■ti≡ini belirttik. Buna ek olarak yurtd²■² ba≡lant²larda TurNet'in Internet ba≡lant²s² olan Sprint'teki doluluk veya sorunlar da yurtd²■²ndaki sitelere ba≡lan²rken sizi etkiler. Telefon hatlar² ile Internet'e ba≡lan²yorsan²z, telefon hatlar²n²n parazitli olmas² da modem h²z²n²z²n, dolay²s²yla Internet eri■im h²z²n²z²n dⁿ■mesine neden olur.

Internet, τe■itli firmalar²n kurdu≡u omurgalar ve bu omurgalar²n birbirleri ile ba≡lanmas² ile olu■mu■ bir a≡. Bu omurgalar ne kadar gⁿτlⁿ olurlarsa olsunlar birbirleri aras²ndaki ba≡lant² zay²fsa, farkl² bir omurgadaki Web sitesine ba≡lanacak bir kullan²c² h²zdan ■ikayet edebilir. Bir Web sitesine ula■mak istedi≡inizde bilgi, τe■itli sunucular (Web server) ve omurgalar ⁿzerinden geτer ve eri■im h²z² da bu yol ⁿzerindeki en yava■ b÷lⁿmⁿn h²z²n²n ⁿstⁿne τ²kamaz. ▐u ana kadar sizlere hat kapasitesinin ne oldu≡unu ve Internet h²z²n²z²n hat kapasitesine ba≡l² olarak nas²l daha h²zl² veya daha yava■ olaca≡² hakk²nda bilgi verdik. Anlatt²klar²m²z iτerisinde, TurNet omurgas²n² ve TurNet'in yurtd²■² τ²k²■² olan Sprint omurgas² hakk²nda bir seτim yapma ■ans²n²z yok. Fakat Internet'e ba≡lanaca≡²n²z ISS'i seτerken yukar²da sayd²≡²m²z kriterleri g÷z ÷nⁿnde bulundurman²z daha h²zl² bir Internet iτin gerekli.

EN ╓NEML▌ KONU H▌ZMET
INTERNET eri■iminde ÷nemli olan tek ■ey h²z de≡il. H²zl² veya yava■ bir ba≡lant² iτin ÷ncelikle Internet'e ba≡lanm²■ olman²z gerekiyor. E≡er seτti≡iniz servis sa≡lay²c² iyi hizmet vermez ve hatt² sⁿrekli olarak koparsa veya Web sunucusu sⁿreli olarak hizmet d²■² kal²rsa sa≡l²kl² bir Internet eri■iminiz olamaz. Veya gece saat 1'de veyahafta sonu Web sunucusu g÷τtⁿ≡ⁿnde sistemi tekrar aya≡a kald²rabilecek birisi firmada de≡ilse tⁿm gece ve hafta sonu ba≡lant²n²z kesilmi■ olur. Bunun iτin ciddi ve yapt²≡² i■e ÷nem veren bir ISS seτmekte fayda var. Bu seτimi yaparken de ISS'in referanslar²na, 24 saat kesintisiz destek vermesine, kurumsal kimli≡ine g÷re bir seτim yapabilirsiniz. E≡er evinizdeki veya i■ yerinizdeki telefonunuz ⁿzerinden Internet'e ba≡lanmay² dⁿ■ⁿnⁿyorsan²z burada ISS'inizin modem say²s² ÷nem kazan²yor. E≡er ISS'iniz 15-20 modem ile bu i■i yapmaya τal²■²yorsa muhtemelen, aramalar²n²z²n bⁿyⁿk τo≡unlu≡unda me■gul sesi ile kar■²la■acaks²n²z. Asl²nda modem say²s² da tek ba■²na bir anlam ifade etmiyor. 100 modemi olan bir ISS'e ba≡lan²rken me■gul sesi duyma oran²n²z 50 modemi olan bir ISS'ten fazla olabilir. Bunun nedeni, 100 modemi olan ISS'in modem ba■²na dⁿ■en kullan²c² say²s²n²n di≡erinden daha fazla olmas²d²r. Yani 100 adet modemi olan ISS'in bin tane kullan²c²s² varken, 50 modemi olan ISS'in 200 ' dial-up' kullan²c²s² olabilir. Bu durumda ilk ISS'in kullan²c² ba■²na dⁿ■en modem say²s² 100/1000 = 1/10 iken, ikinci ISS'in modem ba■²na dⁿ■en kullan²c² say²s² 50/200 = 1/4'tⁿr.

DI▐ARIDAN GELEN Z▌YARET▌C▌LER
B▌R Internet Servis Sa≡lay²c²'n²n h²z²n² etkileyen bir di≡er fakt÷r ise d²■ar²dan gelen ziyaretτilerdir. ▐imdi d²■ar²dan gelen ziyaretτi nas²l h²z² yava■lat²r diyeceksiniz. Internet ba≡lant²s² sadece τ²k²■ yap²lan tek y÷nlⁿ bir ba≡lant² de≡il, ayn² zamanda giri■ de yap²labilen iki y÷nlⁿ bir ba≡lant²d²r. Gelen ve giden trafik toplam bant geni■li≡ini payla■²r.E≡er ISS, TurNet'e yⁿksek kapasiteli bir hatla ba≡lan²yorsa d²■ar²dan iτeriye do≡ru akan trafi≡in pek bⁿyⁿk bir ÷nemi yok. Internet'e ba≡lanan kullan²c²lar²n ihtiyac²n² zaten zar zor kar■²layan bir ISS'in ⁿzerinde bir de τok fazla ziyaret edilen siteler bulunursa ve iτeriden d²■ar²ya ve d²■ar²dan iτeriye toplam trafik ISS'in hat kapasitesini a■arsa, bu durum hem Internet'e ba≡lanan kullan²c²lar²n, hem de Internet ⁿzerinden ISS'te bulunan Web sitelerine ula■anlar²n h²zlar²n²n dⁿ■mesine sebep olur. ▐imdiye kadar, Internet'e ba≡lan²rken ya■anan h²z yava■l²klar²ndan bahsettik. Bir de sizden veya Tⁿrkiye omurgas²ndan kaynaklanmayan yava■l²klar var ki bunlar konusunda bir ■ey yapman²za imkan yok. Internet ⁿzerinde bulunan Web siteleri ' multitasking' olarak τal²■abilen bilgisayarlar ve i■letim sistemleri ⁿzerine kurulur. Bu Web sunucular ' multitasking' olarak τal²■sa ve ayn² anda birden fazla ziyaretτiye hizmet verse bile bir maksimum kullan²c² say²lar² vard²r. E≡er bir Web sunucusunu ayn² anda ziyaret eden ziyaretτi say²s² Web sunucusunun kapasitesinden fazlaysa bu Web sunucusundaki sayfalar da yava■ gelir ve siz yine bilgisayar ba■²nda beklemek zorunda kal²rs²n²z. Fakat buradaki sorun Internet'in de≡il de sadece o Web sitesinin yava■ olmas²ndan kaynaklan²yor. Web sunucusu yeterinde h²zl² olsa bile yine yava■ hizmet vermek zorunda kalabilir. Buradaki sorun ise, Web sunucusu de≡il, Web sunucusunu Internet'e ba≡layan hatt²n yava■ olmas²d²r. Bir Web sunucusuna 64 Kbit'lik bir hat ⁿzerinden ayn² anda 2 bin kullan²c² eri■meye τal²■²rsa tabii ki Web sitesi de yava■ τal²■acakt²r. Bu yⁿzden farkl² siteler farkl² h²zlarda Web taray²c²n²z²n penceresine gelebilirler.

ELDEN B▌R ▐EY GELMEZ!
SONU╟ olarak Internet eri■im h²z² her ne kadar Internet omurgas²na ve ISS'inize ba≡l² olsa da, bunlar h²z² etkileyen tek fakt÷r de≡il. Bu fakt÷rler konusunda da sizin tek ba■²n²za yapabilece≡inizi bir ■ey yok. Bu sorun tⁿm dⁿnyan²n sorunu. Yine de Tⁿrk Telekom'a (TT) burada bir g÷rev dⁿ■ⁿyor. TurNet omurgas² ■u anda Internet'e sadece Sprint'in omurgas² vas²tas²yla ba≡lan²yor. Bu tⁿm yumurtalar² ayn² sepete koymak demek, yani Sprint'in hatt²nda bir sorun olsa yurtd²■² Internet eri■imimiz kopabilir veya h²z² dⁿ■ebilir. TurNet en az bir ba■ ■irketin omurgas² ⁿzerinden daha Internet'e ba≡lanmal². Zaten Internet'in felsefesinde de bu var. ╓rne≡in ▌ngiltere'de ÷zel firmalar τe■itli omurgalar kuruyorlar ve ▌ngiltere'deki 80 kadar servis sa≡lay²c² bu omurgalardan yararlanarak mⁿ■terilerine Internet hizmeti verebiliyor.

Yukar²da TurNet'in yurtiτi h²z²n²n ideal say²lmasa bile ■imdilik yeterli oldu≡undan bahsetmi■tik. Bu yⁿzden Tⁿrkiye'deki Web sitelerindeki bilgilere daha h²zl² eri■ebiliyoruz. Yurtd²■² τ²k²■²m²z ise ▌stanbul ve Ankara'dan 512 Kbit (toplam 1 Mbit). Aral²k ay²nda Tⁿrk Telekom'un gerekli ba■vurular² yaparak yurtd²■² τ²k²■ h²z²n² toplam 2 veya 2,5 Mbit'e τ²karmaya haz²rland²≡²n² duyurmu■tuk. Ocak ay²nda Tⁿrk Telekom'dan gelen bilgilere g÷re, siz bu yaz²y² okurken Ankara yurtd²■² τ²k²■² 2 Mbit'e yⁿkselmi■ olabilir. Tⁿrk Telekom'dan gelen yeni bir mⁿjde ▌stanbul yurtd²■² τ²k²■²n²n 8 Mbit'e yⁿkseltilerek toplam 10 Mbit'lik yurtd²■² τ²k²■²na sahip olaca≡²m²z y÷nⁿnde. Bu gerτekle■irse yurtd²■² τ²k²■²m²z Avrupa'da Internet kullan²m²n²n ve servis kalitesinin en yⁿksek oldu≡u ⁿlkelerden Almanya'n²n yurtd²■² τ²k²■ h²z²na e■it olacak. B÷ylelikle TurNet'ten kaynaklanan sorunlar da τ÷zⁿmlenmi■ olacak. TurNet konsorsiyumunun Tⁿrk Telekom'un bu karar²na kar■² baz² τekinceleri oldu≡u gibi, tabii ki hat kapasitesi bir dⁿ≡meye basmakla bir anda yⁿkseltilemiyor. ╓te yandan Tⁿrk Telekom, 1 Mart 1997'ye kadar yurtd²■² τ²k²■²m²z² 10 Mbit'e τ²kartmakta kararl².

Tⁿrkiye'de henⁿz 4 ayl²k bir geτmi■i olan ticari Internet kullan²m²n²n geli■mesi, Internet ba≡lant² h²zlar²m²z²n artmas² iτin ku■kusuz yap²lacak τok ■ey var. ISS'ler aras²nda, son ana kadar alternatif Internet eri■im y÷ntemlerine bel ba≡layan SuperOnline ve EscortNet bile Tⁿrk Telekom ile anla■ma imzalayarak TurNet omurgas² ⁿzerinden hizmet vermeye ba■lad². B÷ylece tⁿm ISS'ler yasalla■t²; ancak bu durum alternatif, h²zl² Internet eri■im y÷ntemleri aray²■²n²n sona erdi≡ini g÷stermiyor: Tⁿrk Telekom TurNet altyap²s²n² geli■tirmeye devam ederken, ISS'ler de ÷zelle■tirmenin yararlar²n² vurgulayarak TurNet d²■²ndaki Internet eri■im yollar²n²n Tⁿrk Telekom taraf²ndan kabul edilmesi iτin bast²racaklar ve bu ÷nerilerin kabul edilmesi ku■kusuz tⁿm Internet kullan²c²lar²n²n yarar²na olacak. Ancak bu a■amada Tⁿrk Telekom'u gⁿnah keτisi ilan etmek iτin τok erken. ╓ncelikle Internet h²z²m²z² etkileyen fakt÷rlerin bilincinde olmal² ve ISS'mizden en iyi hizmeti beklemeliyiz. Bu a■amada iyi hizmet verebilen, vaat ettikleri kadar say²da modemle ve modem ba■²na vaat ettikleri say²da kullan²c² ile Internet eri■imi sa≡layan ISS'ler kazanacak. Kullan²c²lar ise istedikleri an ISS'lerini de≡i■tirerek, en iyi hizmet sunan ISS'leri kendileri belirleyecekler.